Theo tiếng Giáy, Tết rằm tháng bảy gọi là “tết Xíp xỉ”, được tổ chức vào chiều 14 âm lịch. Lễ vật cỗ cúng được sắm chu đáo như: Gà luộc, thịt lợn, xôi, canh... Đặc biệt, những ngày cận rằm, đồng bào Giáy tổ chức gói bánh bánh rợm… để thắp hương cúng tổ tiên, cầu chúc sức khỏe, an lành, thịnh vượng đến với tất cả các thành viên trong gia đình, dòng họ.
Ngoài ra, tiền vàng, quần áo, hàng mã là thứ không thể thiếu trong lễ cúng rằm tháng bảy của đồng bào Giáy. Tuy nhiên, khác với người Kinh ở chỗ, quần áo cúng, vàng mã đều được đồng bào tự làm từ giấy màu mua về cắt theo trang phục truyền thống dân tộc mình. Các vật dụng, hàng mã khác như ngựa, xe máy, ô tô, đồng hồ… không được đồng bào Giáy cúng đốt trong ngày rằm tháng bảy.
Theo tục lệ, lễ chúng sinh được người Giáy cúng vào thời điểm 21 – 22 giờ đêm cùng này. Lễ cúng đơn giảm chỉ cần cắm 7 nén hương thành hàng trước ngõ, sau đó trộn xôi, cháo, thịt lợn, nước canh, rắc dọc theo chân hương rồi làm lễ cúng chúng sinh.
Đến các bản làng người Giáy những ngày cận rằm tháng bảy, du khách sẽ được hòa mình trong không khí nhộn nhịp nhưng trang trọng của bà con dân tộc nơi đây. Những chiếc bánh trưng, bánh rợm… luộc trên bếp lửa hồng ngát mùi hương thơm của gạo nếp nương càng tạo thêm không khí đầm ấm ngày Tết rằm tháng 7.
Với người Sán Chay, rằm tháng bảy không thể thiếu bánh gai, loại bánh yêu thích của họ. Bánh được gói bằng lá chuối đã được hong tái qua nắng nên rất dẻo và thơm. Người phụ nữ Sán Chay nào cũng biết làm bánh và dù công việc bận rộn đến đâu cũng phải thu xếp để có thời gian làm bánh gai trong ngày rằm tháng bảy.
Theo tục lệ của đồng bào Sán Chay, những chiếc bánh đầu tiên lấy ra được dâng lên thắp hương tổ tiên trước, sau đó các thành viên trong gia đình mới được thưởng thức.
Khác với người Giáy và người Sán Chay, đối với người Tày, thịt vịt là món không thể thiếu trong mâm cúng rằm tháng bảy. Đồng bào Tày thường có câu cửa miệng khi nói về các món ăn thuộc về phong tục của dân tộc mình: "Bươn Chiêng kin nhợ Cáy, bươn Chất kin nhợ Pết" (nghĩa là tết tháng giêng ăn thịt gà, tết tháng bảy ăn thịt vịt). Theo truyền thuyết, vịt được coi là con vật thiêng trong tâm linh của đồng bào Tày vì đây chính là sứ giả của mường trần gian với mường trời. Con vịt đó có công cõng gà trống vượt biển (khảm hải) đi cống mường trời vào ngày rằm tháng bảy hằng năm.
Vào ngày này, đồng bào Tày tổ chức lễ "Pây tái" (sang nhà ngoại). Theo đó, con gái, con rể, các cháu ngoại thường gánh đồ lễ sang nhà ngoại, trong đó không thể thiếu đôi vịt béo, thể hiện lòng hiếu thảo, biết ơn cha mẹ, ông bà, tổ tiên bên ngoại. Khi về tới nhà bên ngoại, các con gái, cháu gái tập trung làm thịt vịt, cả nhà vui vẻ cùng chung tay chế biến các món ăn truyền thống từ thịt vịt.
Đây là nét đẹp văn hóa thể hiện bổn phận của những người phụ nữ Tày sau khi đi lấy chồng, quanh năm phải cùng chồng con chú tâm công việc làm ăn nơi nhà chồng, lo toan quán xuyến hương khói thờ phụng ông bà tổ tiên nhà chồng. Trong năm duy nhất chỉ có ngày mùng 2 tháng giêng và ngày rằm tháng bảy mới có dịp được trở về nhà bố mẹ đẻ để tự tay được chăm sóc cha mẹ và sửa soạn lễ cúng tạ ơn ông bà, tổ tiên.
Qua thời gian, tục lệ ăn Tết Rằm tháng bảy của các dân tộc thiểu số ở Lào Cai vẫn giữ nguyên được những nét truyền thống từ ngàn xưa. Đây là một trong những nét văn hóa đặc sắc cần được gìn giữ, bảo tồn và phát triển.
